Ergens in Januari begon het te kriebelen. We hadden net de laatste hand gelegd aan mijn boek ‘DE LAATSTE STAM’ , dat in maart zou gaan verschijnen, toen er ineens van alles gebeurde rondom het oorlogsverhaal van Enschede. Soms denk je dat je iets hebt afgesloten, maar dat blijkt dan toch niet zo te zijn. Vanaf 2007 ben ik geïntrigeerd geraakt door het verhaal van Leendert Overduin en de bijzondere opstelling van de stad Enschede in de Tweede Wereldoorlog. Die stad bestaat dit jaar officieel 700 jaar, en die oorlog is 80 jaar geleden officieel beëindigd. Tussen officieel en de waarheid zit nogal een verschil. Enschede is veel ouder dan 700 jaar en de oorlog is nog lang niet voorbij.

Dit boek begint op 23 november 2024 in het Nationaal Archief in Den Haag en eindigt op 6 maart 2025 in het Nationaal Holocaust museum in Amsterdam. In Den Haag waren Ellen Koopmans en ik de hele dag voornamelijk in gezelschap van nabestaanden van ‘foute Nederlanders’ . In Amsterdam waren we volgens mij de enige niet-Joden bij de opening van de expositie van Amos van Gelder.

Tussendoor druipt Enschede uit dit boek, dat kan ook niet anders want dit oorlogsverhaal speelt in Enschede. Mijn boek DE LAATSTE STAM, speelt zich voornamelijk in voorchristelijke tijden af, dan kun je niet even iemand bellen of mailen hoe het toen ook alweer precies gegaan is. Dan kon ik nu wel, ik kon Arnold Bekkenkamp, Herbert Zwartz en Bert Woudstra nog steeds in levende lijve spreken en ze lazen mee. Dat is een zegen als je over de oorlog gaat schrijven. Alles wat met de oorlog te maken heeft is beladen. Een gele rol stof wordt beladen als er zwarte sterren op gedrukt worden. Bijna iedereen in dit verhaal zit in de textiel. Ze hebben textielfabrieken, confectiebedrijven, modewinkels of ze produceren textiel. Niemand in dit verhaal doet iets wat niet met textiel te maken heeft.

Het is voor mij ook een spannend verhaal geworden. In die vijf jaar nadat ik me in het levenswerk van de dominee verdiept heb, is er nogal wat gebeurt in Enschede en in de wereld. Het is nu een hele andere wereld dan vijf jaar geleden toen de première van de documentaire over Leen Overduin niet door kon gaan vanwege besmettingsgevaar. De hoofdpersonen uit de documentaire hebben het virus gelukkig allemaal overleefd en zijn nu respectievelijk 83, 92, 95 en 96 jaar oud. Deze mannen kunnen het oorlogsverhaal van de jarige stad Enschede 80 jaar na de bevrijding nog steeds vertellen, bij elkaar opgeteld voor mij voldoende redenen om dit boek nu uit te brengen. Volgend jaar: 701 jaar Enschede, 81 jaar na de bevrijding, misschien is het dan wel oorlog en mag ik dit verhaal helemaal niet meer schrijven, je weet maar nooit, er zijn wel gekkere dingen gebeurt.

Dit boek is dus binnen drie maanden geschreven. Daar moet ik heel veel mensen ontzettend voor bedanken want zonder deze mensen was dit boek er nu niet geweest: Herbert Zwartz, Arnold Bekkenkamp, Bert Woudstra, Clasina Douma, Rudy Klomp, Ellen Koopmans, Marieke Aukes, Niels Jansen, Laura Berends, Sonna Krom, Feya Wouda, Olaf Visscher, De ondergrondse Bolwerkraad: Marcel Waanders, Karin Vallen, Goaitsen van der Vliet, Robert van der Meulen en spion Rik Min zijn onmisbaar geweest in deze ondergrondse oorlogsmaanden. Maar dit boek is eigenlijk gevormd in Hengelo want Gertrude van de Bovenkamp is tot mijn grote geluk ook al bevangen geraakt door Leen Overduin. Vanaf het begin heeft ze de regie van dit soms onmogelijke verhaal in handen genomen en het als een missie beschouwd om dit boek in april 2025 te presenteren. En dat is haar gelukt, dankjewel!

Vanaf 2005 heb ik de mensen en de stad echt leren kennen. 250 Enschedese vrouwen en mannen hebben hun verhalen aan mij verteld. Die verhalen staan in mijn eerste boek: Enschede, de mensen, de stad uit 2008. Het verhaal van Bert Woudstra over een razzia waarbij zijn vader werd afgevoerd naar concentratiekamp Mauthausen maakte diepe indruk. Opeens was die oorlog niet meer iets uit een ver verleden, maar zat de oorlog tegenover mij.